هر ارگانیزم، هرچند پیچیده، به سوی سالخوردگی و مرگ پیش میرود. علی رغم توجه روزافزونی که نسبت به موضوع سالخوردگی وجود دارد، این روند هنوز وجه اسرارآمیز خود را حفظ کرده است. یک نظریه جالب در این باره، تئوری " پیری و ارتباط آن با رادیکالهای آزاد" یا Free Radical Theory of Aging است.

در این نظریه، پدیده پیری به فرسوده شدن یک مکانیزم غیر جاندار مانند اتوموبیل، تشبیه شده است. اتوموبیلها هم در اثر استفاده مکرر و ضربه ها و عوامل دیگر فرسوده میشوند. اما آنچه موجودات زنده را متفاوت میکند، وجود سیستمهای مرمت کننده داخلی است که آسیبهای کوچک را درمان میکند. اما آسیبهای شیمیایی خاصی وجود دارند که در بدن ما به وجود می آیند و قابل مرمت هم نیستند.

رادیکالهای آزاد (Free Radicals) میتوانند موجب صدمه دیدن نسوج رابط، رگهای خونی و بافتهای عصبی شوند. اما رادیکالهای آزاد چه هستند؟

بدن ما، در طی فعالیت گوارشی، موادی به نام رادیکال آزاد تولید میکند. در واقع اینها قطعاتی از مولکولها بوده که ذاتا ناپایدار و انفعالی هستند. رادیکالهای آزاد معمولا محصول ثانویه سوخت ناقص مواد غذایی هستند که بی شباهت به دود حاصل از سوخت ناقص اتوموبیل نیست.

زمانی که سلولها در اثر بیماری آسیب میبینند، معمولا نمیتوانند سوخت خود را کاملا به مصرف برسانند. در نتیجه رادیکالهای آزاد مشتق از اکسیژن به وجود می آیند. این رادیکالها میتوانند به نسوج رابط، رگهای خونی و بافت عصبی صدمه وارد کنند. حتا برنامه ریزی ژنتیکی بدن هم میتواند قربانی آنها شود. DNA آسیب دیده، موجب بروز تومورها و ایجاد بافتهای سرطانی میشود.

یک سئوال
آیا شخصی که 10 مایل در روز میدود، زودتر از بقیه جیره اکسیژن خود را به مصرف میرساند؟

تئوری رادیکال آزاد و سالخوردگی، به محققین اجازه میدهد تا جنبه های مختلف و موازی هر مورد را در نظر گیرند. برای مثال، اگر یک اتوموبیل به طور معمول با سرعت 60 کیلومتر در ساعت رانده شود، دیرتر از اتوموبیلی که مدام با سرعت 120 حرکت میکند مستهلک میشود. و شاید طول عمر آن به میزان اکسیژنی که تا قبل از فرسودگی کامل میسوزاند، بستگی داشته باشد.

آیا چنین نظریه ای برای ما هم کاربرد دارد؟ آیا کسی که روزی 10 مایل میدود، جیره اکسیژن خود را زودتر از دیگران به مصرف میرساند؟ البته در اینجا فاکتورهای دیگری هم باید در نظر گرفته شوند، برای مثال اتوموبیلها اضافه وزن پیدا نمیکنند و دچار کم تحرکی بیمارگونه نمیشوند.

درعین حال، آزمایش بر روی حشرات این فرضیه را تقویت میکند. مگس سرکه، قادر به تنظیم حرارت بدن خود نیست. به همین جهت این حشرات در محیط خنک تری که مصرف اکسیژن در فعالیتهای گوارشی آنها را در کند میکند، عمر طولانی تری دارند. همچنین نگه داری از این حشرات در محیطهای کوچکتری که به آنها امکان پرواز طولانی نمی دهد نیز، موجب طولانی تر شدن عمر آنها نسبت به انواع فعالتر میشود.

آهن آزاد یک گلوله سرگردان است
در روند سالخوردگی، تغییرات ایجاد شده در فعل و انفعالات بدن هم خود عاملی برای تولید رادیکال آزاد میشوند. هنگامی که پا به سن میگذاریم بدن ما به اندوختن آهن میپردازد. در طی دهها سال، آهن به عنوان یک عنصر بسیار حیاتی و برای داشتن بدن قوی و خون سالم عامل اساسی به شمار می آمد. متاسفانه در جامعه پزشکی، بسیاری از افراد تصور میکنند که " اگر مقدار کمی از چیزی مفید باشد، حتما مقدار بیشتر آن بهتر خواهد بود." بسیاری از ما با قطره آهن و مواد غذایی غنی شده با آهن تغذیه شده ایم و شاهد مصرف قرصهای آهن توسط پدر و مادر بزرگهای خود بوده ایم.

از دیدگاه بیوشیمی، آهن آزاد مانند یک گلوله سرگردان عمل میکند و قادر است واکنشهای مخرب بسیاری را، به خصوص در غشائ سلولی تسریع کند. تا زمانی که بدن سلامت است، آهن اضافه به طور سالمی ذخیره میشود.

آهن ذخیره شده توسط رادیکالها مشتق از اکسیژن، آزاد میشود و میتواند تا حد زیادی آسیبهای حاصل از بیماریهای جسمی و مشکلات روحی را تشدید کند. با تحقیق درباره موشهایی که با شیوه های آزمایشگاهی دچار حمله قلبی شده بودند، دیده شد که موشهایی با رژیم غذایی پر آهن، دچار صدمات بسیار بیشتری از موشهایی با تغذیه عادی شده بودند.

یکی از دلایلی که زنان قبل از رسیدن به سن یائسگی دچار بیماریهای قلبی حاصل از کم خونی (ischemic heart disease) نمیشوند، کم بودن ذخیره آهن در بدنشان است. پس از یائسگی، زنان نیز به اندازه مردان در خطر بیماریهای قلبی ناشی از کم خونی خواهند شد.

عده ای معتقدند که اهدای خون برای اهدا کننده همانقدر مفید است که برای گیرنده. آیا این نظریه صحیح است؟

برای شروع بگوییم که عده کمی از ما برای تکمیل ذخیره آهن خود به مواد کمک غذایی نیاز داریم. از آنجایی که جدولهای میزان نیاز روزانه به ویتامینها و مواد معدنی، مدتها پیش از کشف جنبه های مضر آهن وضع شده اند و نظر بسیاری از پزشکان که لزوما با جدیدترین دستاوردهای پزشکی هم خوان نیست، بسیار تدریجی تغییر میکند، کاری که ما باید انجام دهیم این است که متوجه مواد غذایی مصرفی خود باشیم و آهن مورد نیاز را از مواد طبیعی دریافت کنیم.

همچنین برای مردان میان سال دو بار اهدا خون در سال برای تنظیم میزان آهن خون توصیه میشود. به همین دلیل اهدا خون برای هر دو طرف، معامله ای پر سود است.